Vertrouwen is een luxe-artikel

Een vurig betoog voor vertrouwen hield Jan Terlouw eind 2016 in DWDD.

Zijn metafoor? Het touwtje uit de brievenbus. Hij raakte de harten van velen. Ook dat van ons. Toch houden Angela Riddering en ik een pleidooi voor gezond wantrouwen.

We moeten het hebben over wantrouwen. Want vertrouwen in je buurvrouw, of zelfs in een integere politicus, dat is andere koek dan vertrouwen in schuldsanering, de Tweede Kamer, een zorginstelling of de woningcorporatie die je huis wil slopen. Vertrouwen in de overheid is een luxe-artikel: je kunt de overheid vertrouwen als er voor jou niet veel op het spel staat en als je invloed hebt als het mis gaat. Wantrouwen is gezond als de ander macht heeft om je leven op zijn kop te zetten.

Onze democratische controlemechanismen zijn ontworpen om wantrouwen en tegenmacht vorm te geven. Helaas zien we steeds vaker dat we publieke organisaties die slecht functioneren, niet met die democratische instrumenten verbeteren, maar ‘fixen’ met vertrouwen. Met persoonlijk contact, een uitzondering op de regel, maatwerk, een kop koffie, webcare, lef en out of the box.

Die box, dat zijn regels die nodig zijn om rechtvaardig te werken. Die zijn momenteel uit de mode. In plaats van de regels te herzien gaan we ‘integraler’ werken. De belastingdienst keert toeslagen uit. Het UWV doet je uitkering, helpt je aan werk én bepaalt of je arbeidsgeschikt bent. De gemeente richt één zorgloket in. Dat klinkt hoopvol, maar werkt in de praktijk verwarrender.

Het levert verweesde en zeer machtige publieke organisaties op waar niemand meer iets van snapt. Machtige organisaties die zich, in een verrommelde relatie met burgers, onuitgenodigd begeven op terrein waar ze niets te zoeken hebben: ‘achter de voordeur’. Een eufemisme om te verhullen dat de overheid privéterrein betreedt. Uit de brievenbus hangt geen touwtje, maar de overheid staat wel ineens binnen. En u moet ze maar vertrouwen.

De dupe hiervan zijn afhankelijke dus terecht wantrouwige mensen zonder goed netwerk. Die van de weeromstuit nog wantrouwiger worden.

Wij smachten naar politici die zich als volksvertegenwoordiger en dus met wat gezond wantrouwen met de overheid bemoeien. Die naast burgers gaan staan en aan de slag gaan met het grote werk: de overheid ‘ontrommelen’. Orden de instituties, verhelder ze. Maak ze transparanter, inclusiever, democratischer. Máák ze te vertrouwen. Dan regelen wij het verder wel met onze buurvrouwen.

Dit stuk verscheen op 3 december 2016 als opinie-artikel in Trouw. Ik schreef het samen met Angela Riddering, auteur van het onvolprezen ‘Veldgids Vertrouwen’